Trên bản đồ thì thôn Khải Lương (xã đảo Vạn Thạnh, huyện Vạn Ninh) chỉ là một chấm nhỏ ở phía nam sát cuối bán đảo Hòn Gốm, sát Cửa Bé vào vịnh Vân Phong. Đến đây, ta mới thấy được vẻ đẹp nên thơ của một làng biển đặc trưng miền Nam Trung Bộ. Nằm trong một eo biển xinh xắn, xanh biếc êm đềm được tạo bởi dãy núi cao ngất của bán đảo Hòn Gốm vô cùng hiểm trở và đảo Hòn Lớn, vì thế, tuy được tiếng thuộc đất liền nhưng Khải Lương không có đường bộ tới đây, tất cả chỉ đi bằng thuyền. Ngay khi tàu lượn một vòng qua vách đá cheo leo nghiêng ra biển của bán đảo, ta sẽ thấy ngay làng đảo Khải Lương hiện ra vừa bất ngờ vừa thân thiện. Khải Lương đón du khách bằng tiếng chuông chùa Đại Hải (Đại Hải tự) trên đỉnh núi và mái đình biển rêu phong cổ kính ngay cửa ngõ của làng biển. Nơi đây thờ các vị tiên chỉ khai thiên lập ấp, thờ thần Nam Hải - cá Ông linh thiêng. Nép ẩn vào không gian cổ kính đó chính là làng biển với những người dân thuần chất biển.
 Một góc làng biển Khải Lương. |
Làng biển Khải Lương trải đều quần tụ từ mép sóng lên tới đồi cao của bán đảo Hòn Gốm. Từ đây có thể ngắm toàn bộ Cửa Bé của vịnh Vân Phong bao la xanh biếc. Làng với những ngôi nhà xinh xắn nằm trên các triền đồi xanh biếc cây rừng, sáp mép biển có những mỏm đá muôn hình vạn trạng nhấp nhô. Người dân biển hàng trăm năm trước đã biết chọn vị trí đẹp nhất của cuối bán đảo Hòn Gốm để lưu trú. Có lẽ xuất phát từ những lần đi đánh bắt ngoài khơi hay trong lộng, những ngư phủ đã nhận thấy nơi đây thực sự là chốn neo đậu địa lợi cùng thiên thời nên đã lập ấp xây làng… Cái tên Khải Lương cũng đầy chất như muốn ước rằng nơi đây luôn trù phú ấm no và an lành.
Khải Lương có rừng, núi, đảo và biển, tất cả hội tụ ở đây. Xưa, những cánh rừng bao la ở bán đảo Hòn Gốm đã che chở, cung cấp vật liệu xây dựng, cuộc sống mưu sinh hàng ngày cho người dân nơi đây thì nay cũng thế, từ những dòng nước ngọt mát lành trên núi chảy xuống làng làm các giếng nước quanh năm tràn trề, trong veo. Có dạo, mùa biển động, người dân đi làm rẫy thì nay thêm nghề nuôi trồng trên vịnh với những loài thủy sản có giá trị như: Tôm hùm, cá bớp, cá chim, ngọc trai… càng làm cho đời sống người dân thêm sung túc.
Ai đã đến Khải Lương một lần thì cũng khó quên màu biển xanh cùng núi đồi nghiêng nghiêng bao la tràn tới chân sóng.
Dương Trang Hương
